In Pakhuis de Zwijger vond op 14 september de officiële aftrap van het onderzoeksprogramma Dekolonisatie, geweld en oorlog in Indonesië, 1945-1950 plaats. Schrijver en journalist John Jansen van Galen heeft zo zijn bedenkingen bij het onderzoek. Het programma nodigde hem uit zijn kritiek met het publiek te delen, waarna een panel zich boog over de vraag 'Wat gaat het onderzoek opleveren?' 

De pitch staat hieronder online.

De dag dat je wist dat zou komen is eindelijk daar: het Grote, Nationale, Officiële dekolonisatie-onderzoek gaat van start. Het is een felicitatie waard, wat zeg ik: l twee felicitaties! In de eerste plaats natuurlijk aan het adres van de drie instituten die de opdracht in de wacht wisten te slepen.

Want gaat u maar na. Het kernthema van deze instituten is respectievelijk, hun namen geven het aan, is a) oorlog, b) de Nederlandse krijgsmacht, c) onze voormalige koloniën. En laat nu in de laatste drie kwart eeuw één oorlog zijn gevoerd dóór de Nederlandse krijgsmacht, en wel in en een van onze voormalige kolonie, Indonesië. En juist daarover hebben die instituten in de afgelopen 75 jaar geen systematisch onderzoek verricht.

Dus toen ze in 2012 aanklopten bij het kabinet-Rutte II en om geld vroegen om alsnog hun werk te gaan doen, dacht ik: de regering zal wel gek zijn. Plichtsverzuim wordt niet gesubsidieerd.

O, er is in die driekwart eeuw heel veel onderzocht: het kazerneleven bij het KNIL op Java, koppensnellerij onder de Mar6ind-Anim aan de zuidkust van Nieuw-Guinea, de bloedige jaren onder Soeharto, maar niet de minstens even bloedige  grootscheepse militaire expedities die Nederland ondernam tegen de Indonesische nationalisten.

Pas toen het berouw en de verontwaardiging daarover in Nederland daarover almaar toenamen, de onthullingen kwamen over Rawagede en Zuid-Sulawesi, advocate Liesbeth Zegveld het ene na het andere oorlogsslachtoffer opspoorde en toen de aandrang op de regering toenam om excuses te maken en schadevergoeding te betalen, toen werden die instituten wakker en zeiden tegen Rutte II: laat óns nou eens gaan onderzoeken wat er toen heeft plaatsgevonden, en geeft u daar geld voor.

Hoezo extra budget? Het leeuwendeel van het budget van die instituten is altijd  door de overheid gefinancierd, het is alleen aan andere zaken besteed dan aan wat het voornaamste had moeten zijn: grondig onderzoek van wat we ten slotte huiverend ten slotte een koloniale oorlog zijn gaan noemen!

Daar komt bij, dat dit onderzoek eigenlijk al grotendeels is uitgevoerd. Lange tijd regeerde de doofpot, de excessennota uit 1971 was broddelwerk, maar sedertdien brachten allerlei ondernemende, vindingrijke, initiatiefrijke ondrrzoekers, onafhankelijk van elkaar, en ik noem alleen Van Doorn en Hendrix, IJzereef, Scagliola, De Moor, Speerstra, Anne Lot Hoek, Oostindie zelf, Remy Limpach bovenal, reeds menige onderste steen boven.

Hoeveel onderste stenen zijn er nog over en zouden die ook niet zijn boven gebracht door onafhankelijke onderzoeken. Hadden we dan ook niet over anige jaren ongeveer alles hierover geweten, zonder zo’n grootscheeps nationaal onderzoek op te tuigen? Waardoor je bovendien dikke kans hebt dat zulke onafhankelijke onderzoekers de komende jaren te horen krijgen: helaas, archief gesloten, want gereserveerd voor het nationaal onderzoek.

 Maar het kwam Rutte II ten slotte wel goed uit. De gêne over hoe Nederland in de archipel had huisgehouden nam toe, steeds vaker werd aangedrongen op spijtbetuigingen en compensatie van geleden leed. Maar excuses leiden tot gezichtsverlies, financiële consequenties en verbittering bij veteranen.

Dus toen die drie instituten op de stoep stonden, was dat een uitkomst voor de regering. Ja, een onderzoek! Dan kunnen wij voortaan plechtig verklaren dat wij de zaak grondig laten onderzoeken, zijn we voor jaren gevrijwaard van excuses en schadevergoedingen – de ware toedracht is nu immers ‘in onderzoek’, dat pas zal zijn afgerond over vier jaar als de laatste weduwe van Liesbeth Zegveld inmiddels is overleden.

Geen wonder dat het kabinet inging op het verzoek van de drie instituten. Wat kost het helemaal? 4,1 miljoen, met de bepaling dat elke cent overschrijding van het budget door de instituten zelf betaald moet worden. Zoiets hoor je nou nooit als het over de Noord-Zuid-lijn gaat.

Dus: een dubbele felicitatie. Aan de drie instituten die een premie op plichtsverzuim incasseren en aan het kabinet-Rutte dat weer eens soepel zijn gezicht redde.